«Ο δρόμος που οδηγεί σε ουσιαστική αυτο-διοίκηση»

γράφει ο Σταύρος Μπένος^*

Κατά τη διάρκεια του μεταπολιτευτικού κύκλου, η πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση (Δήμοι και Κοινότητες) έχει διανύσει μια σημαντική απόσταση με στόχο την ολοκλήρωσή της ως θεσμός και εμπεριέχει στις αποσκευές της δύο σημαντικά κεκτημένα:

από θεσμός χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες το 1974 που είχε τα χαρακτηριστικά και την αισθητική ενός συνδικάτου μετατράπηκε σταδιακά σε θεσμό τοπικής λαϊκής εξουσίας.

μετά το 1981, με καταλύτη κυρίως τον αείμνηστο Γ. Γεννηματά ως Υπουργό Εσωτερικών, άρχισε να καταλαμβάνει το χώρο της τοπικής ανάπτυξης με αποτέλεσμα σήμερα να είναι η πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση πρωταγωνιστής της Τοπικής Ανάπτυξης.

Τα τελευταία 10-15 χρόνια, η Τοπική Αυτοδιοίκηση Α� Βαθμού έχει απωλέσει τον κινηματικό της χαρακτήρα, τη μεταρρυθμιστική της ορμή και φαντάζει οσάν να έχει επικαθήσει στις δάφνες των 2 κεκτημένων που προανέφερα. Αυτό μας έχει οδηγήσει στο παράδοξο, οι δύο μεγάλες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών (ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ και Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών) να πραγματοποιηθούν κυρίως ως κυβερνητικές πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και λιγότερο ως διατυπωμένο αίτημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Θα ισχυριζόμουν ότι συμβολικά ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ σφραγίζει τους αγώνες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για ουσιαστική τοπική αυτοδιοίκηση και τα ΚΕΠ ανοίγουν ένα νέο πεδίο δόξης λαμπρόν για το μέλλον του θεσμού.

Ουσιαστική Τοπική Αυτοδιοίκηση σημαίνει ότι σε κρίσιμους τομείς, όπως η διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και βιωσιμότητα, η παραγωγή μελετών και έργων, καθώς και η παροχή σημαντικών υπηρεσιών στους πολίτες, ο Δήμος έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Όταν αυτό δεν μπορεί να συμβεί, τότε κάποιος άλλος θα παρεισφρύσει (Νομάρχης, Περιφερειάρχης, Υπουργός, οικονομικός παράγοντας της περιοχής κλπ) οπόταν δεν έχουμε τοπική αυτο-διοίκηση αλλά έτερο-διοίκηση. Οδηγούμαστε, λοιπόν, αβίαστα στο συμπέρασμα ότι απαιτείται επειγόντως ένα νέο κύμα υποχρεωτικών συγχωνεύσεων (ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ) προκειμένου να έχουμε 300 περίπου Δήμους στη χώρα που να είναι ΒΙΩΣΙΜΟΙ και να μπορούν να υπερασπιστούν και να προωθήσουν την ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΥΤΟ-ΔΙΟΙΚΗΣΗ.

Το πραγματικό όμως μέλλον της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι ο τομέας παροχής υπηρεσιών. Τα ΚΕΠ απέδειξαν πόσο επίκαιρο και συνάμα εφαρμόσιμο είναι ένα τέτοιο όραμα για το μέλλον της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. ΌΛΕΣ μα ΌΛΕΣ οι υπηρεσίες (Παιδείας, Υγείας, απασχόλησης, επενδύσεων, αγροτικής και τουριστικής ανάπτυξης, κοινωνικής πρόνοιας, μεταναστών κλπ) πρέπει να περάσουν στην πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αυτό πρέπει να είναι το διεκδικητικό πλαίσιο ενός πραγματικά ρωμαλέου και οραματικού κινήματος για μια σύγχρονη, ανθρώπινη και αποτελεσματική πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Όλα όμως όσα περιγράψαμε μέχρι τώρα δεν αρκούν. Πρέπει να συνοδευτούν από σημαντικές αλλαγές στη δομή του κράτους και το νέο περιεχόμενο της Περιφερειακής Διοίκησης (Αυτοδιοίκησης) της χώρας. Η δομή του Κράτους πρέπει να είναι απλή-ευδιάκριτη-αποκεντρωμένη. Ιδιαίτερα για το ελληνικό κράτος, που είναι μικρό, τα τρία επίπεδα Διοίκησης, που υπαγορεύει άλλωστε και το Σύνταγμα, είναι υπεραρκετά.

1^ο επίπεδο: Κεντρική εξουσία (Κυβέρνηση) σε ρόλο πραγματικά επιτελικό. 10-12 Υπουργεία με κύρια αποστολή τους την παραγωγή και παρακολούθηση των δημόσιων πολιτικών της χώρας, απαλλαγμένα από τοπικές και περιφερειακές αρμοδιότητες. Οι αποκλειστικές αρμοδιότητες της Κυβέρνησης διατηρούνται σε 3-4 Υπουργεία, που διαχειρίζονται αμιγώς εθνικές υποθέσεις (π.χ. Εθνική ʼμυνα, Ασφάλεια, Δημόσια Οικονομικά, Πολιτιστική Κληρονομιά). Όλες οι άλλες αρμοδιότητες μεταφέρονται στα δυο επίπεδα αυτοδιοίκησης (περιφερειακής και τοπικής).

2^ο επίπεδο: Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση (8-9 Περιφέρειες) με τη μορφή τοπικής κυβέρνησης, με αιρετό περιφερειακό συμβούλιο και αιρετό περιφερειάρχη. Η κύρια αποστολή της είναι η περιφερειακή ανάπτυξη. Οι Νομαρχίες λειτουργούν με τη μορφή «Νομαρχιακών Διαμερισμάτων», κατά το πρότυπο των «Δημαρχιακών Διαμερισμάτων» των τ. Κοινοτήτων στους Καποδιστριακούς Δήμους.

3^ο επίπεδο: Τοπική Αυτοδιοίκηση (300 ισχυροί Δήμοι, ύστερα από νέο κύμα συγχωνεύσεων) με κύρια αποστολή - πέρα από το κεκτημένο της τοπικής ανάπτυξης � την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου στους Πολίτες.

Σχόλιο για τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση: Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση δεν έχει νόημα ύπαρξης. Σήμερα διεκδικεί αγχωδώς ρόλο, για μεν την ανάπτυξη από την Περιφέρεια, για δε την παροχή υπηρεσιών από τους Δήμους. Η ανάπτυξη, όμως, απαιτεί μεγάλα γεωγραφικά σύνολα για να σχεδιαστεί σωστά και να υλοποιηθεί, η δε παροχή υπηρεσιών πρέπει να πάει όσο γίνεται πιο κοντά στους Πολίτες. Συνεπώς, αν δεν καταργηθεί η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση πολιτικά, θα φθίνει σταδιακά μέχρι την αυτοκατάργησή της.    

Σχόλιο για τη Μητροπολιτική Διοίκηση και Νησιά: είναι προφανές ότι με την απλή αυτή δομή η Μητροπολιτική Διοίκηση είναι περιττή. Κάθε νησί γίνεται Δήμος, ανεξαρτήτως μεγέθους (πλην Κρήτης).

Όλες οι παραπάνω σκέψεις κινούνται εις την περιοχή των αυτονόητων. Το ερώτημα είναι: Θα τολμήσουμε;

^* Ο Σταύρος Μπένος είναι βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και πρώην υπουργός.

Περιοδικό «Μεταρρύθμιση»

Τεύχος 6, Μάϊος 2006, σελ. 47-8