Δημοσιεύματα

ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Ως σύμβολο αλλαγών στην αποκέντρωση με αποκορύφωμα τη διαχείριση του μεγάλου σεισμού τον Σεπτέμβρη του 1986

Από την εγκυκλοπαίδεια "Η Ελλάδα στη δεκαετία του '80"

Η δεκαετία του 80 μεταξύ των άλλων πολιτικών - πολιτιστικών και κοινωνικών αλλαγών προσδιορίζεται και από τη μεγάλη αλλαγή που συντελείται στο θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όχι μόνο στο επίπεδο των θεσμικών αλλαγών, αλλά κυρίως σε αφανείς – βιωματικές – δυναμικές διεργασίες που προσδίδουν στην τοπική αυτοδιοίκηση τα χαρακτηριστικά κινήματος. Το βασικό «αίτημα» αυτού του κινήματος είναι η απαλλαγή του θεσμού από τις συνδικαλιστικές του ιδιότητες και η μετατροπή του σε ρωμαλέο θεσμό τοπικής λαϊκής εξουσίας. Η Καλαμάτα πρωτοπορεί σε αυτούς τους αγώνες και σιγά-σιγά οι δραστηριότητές της προσλαμβάνουν εμβληματικό χαρακτήρα.

Η Καλαμάτα ταυτίζεται με τις μεγάλες αλλαγές στην τοπική αυτοδιοίκηση, όχι μόνο στα επίπεδα της εφαρμογής και ανάπτυξης νέων θεσμών (δημοτικές επιχειρήσεις - προγραμματικές συμβάσεις με το κράτος για μεγάλα έργα και προγράμματα), αλλά κυρίως στην εμπέδωση μιας ΝΕΑΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ, που αναγορεύει την τοπική αυτοδιοίκηση σε πραγματικό πρωταγωνιστή των τοπικών υποθέσεων.

ΟΛΑ αυτά βεβαίως δεν είναι τυχαία, έχουν την ερμηνεία τους.  Έχει προηγηθεί μια ουσιαστική – προγραμματική – ιδεολογική συνεργασία όλου του κεντροαριστερού φάσματος (ΠΑΣΟΚ-ΚΚΕ-ΚΚΕΣ και ανεξάρτητες αριστερές προσωπικότητες) στις δημοτικές εκλογές του 1978, που έδωσαν μια εντυπωσιακή νίκη στη Δημοτική Παράταξη με το όνομα «ΑΛΛΑΓΗ», που θεωρήθηκε η μεγαλύτερη ανατροπή στις εκλογές του Οκτώβρη του 1978.

Στη Δημοτική Παράταξη «ΑΛΛΑΓΗ» τα ηνία είχαν οι τριαντάρηδες της πόλης με την παράλληλη όμως συμμετοχή της γενιάς των δημοκρατικών και κοινωνικών αγώνων της Καλαμάτας, καθώς και η γενιά της Εθνικής Αντίστασης.

Η άμεση ανάδειξη δύο μεγάλων Δημοτικών Πολιτικών, στα ζητήματα του Περιβάλλοντος και του Πολιτισμού διαμορφώνουν από τους πρώτους κιόλας μήνες του 1979 μια συμμαχία με το κομμάτι των «αστών» της πόλης, που μπαίνουν στην πρωτοπορία αυτών των αγώνων.

Σε αυτές τις στιγμές λειτουργεί το ιστορικό και αισθητικό απόθεμα των πόλεων που στην περίπτωση της Καλαμάτας αναδείχθηκε ως ο μέγας αφανής πρωταγωνιστής.  Παράλληλα, ένα κύμα διανοουμένων και καλλιτεχνών από όλη τη χώρα συμμετέχει με ένα τρόπο πολύπλευρο και εθελοντικό σε κάτι καινοτόμο, που γεννιέται στην ελληνική περιφέρεια.

Ο μεγάλος όμως καταλύτης είναι η πολιτική αλλαγή στις εκλογές του Οκτώβρη του 1981.  ΟΛΕΣ οι διεργασίες που έχουν προηγηθεί την περίοδο 1.1.1979-16.8.1981 σε τρία κυρίως μέτωπα (Θεσμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης – Περιβάλλον – Πολιτισμός) τώρα αποτελούν θεσμική και πολιτική θωράκιση, αλλά έχουν και ονοματεπώνυμο: Θεσμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης - Γιώργος Γεννηματάς, Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.) - Αντώνης Τρίτσης και Πολιτιστική Αποκέντρωση  ΔΗΠΕΘΕ/ΔΕΠΑΚ - Μελίνα Μερκούρη.

Ο Δήμος Καλαμάτας είναι πια πολιτικό εργαστήρι που σμιλεύει ιδέες, εφαρμόζει οραματικές προτάσεις με δραματικές συγκρούσεις, πολλές φορές κυρίως στα θέματα της πολεοδομικής ανασυγκρότησης.

Κορυφαία στιγμή αυτών των συγκρούσεων είναι η συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμάτας τη Δευτέρα, 30 Σεπτεμβρίου 1985 με θέμα τη μείωση ορόφων και συντελεστών δόμησης στο κέντρο της πόλης με ταυτόχρονη επέκταση του Σχεδίου Πόλης στο Δυτικό τμήμα της Καλαμάτας (εφαρμογή του Ν. 1337, του λεγόμενου και «Νόμου Τρίτση»). Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου, τραμπούκοι με ρόπαλα εισέβαλαν στην αίθουσα του Δ.Σ., παρά την παρουσία ισχυρών αστυνομικών δυνάμεων και του ίδιου του Εισαγγελέα, και ξυλοκόπησαν τι Δήμαρχο Σταύρο Μπένο, τους μελετητές και πολλούς Δημοτικούς Συμβούλους.

Από την επόμενη κιόλας μέρα, ξεκίνησε ένα πανελλήνιο ρεύμα στήριξης της πολεοδομικής μεταρρύθμισης. Ταυτόχρονα αναδύεται ένα ουσιαστικό «ιδεολογικό κίνημα πόλης», έτοιμο να υπερασπιστεί μεγάλες οραματικές επιλογές, καθώς και να υποκινήσει και να διαμορφώσει μαζί και με άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες σε πολλές πόλεις της χώρας ένα ουσιαστικό κίνημα τοπικής αυτοδιοίκησης.

Το κίνημα αυτό δοκιμάζει τις αντοχές του και τα απέραντα όριά του στην πιο ακραία στιγμή της Νεότερης Ιστορίας της Καλαμάτας, τους καταστροφικούς σεισμούς στις 13 και 15 Σεπτεμβρίου 1986.

Καλαμάτα 13.09.1986. Σάββατο κι απόβραδο. Μια πόλη πλημμυρισμένη χρώματα κι αρώματα. Μια αρχόντισσα που έχει βάλει τα γιορτινά της για να υποδεχθεί στο λιμάνι της το πλοίο «Πάρος» που θα κάνει το πρώτο δρομολόγιο της ακτοπλοϊκής γραμμής Καλαμάτα – Καστέλι. Χιλιάδες κόσμος περιμένει να γιορτάσει το μεγάλο γεγονός στην προκυμαία. Χιλιάδες παιδιά με τις οικογένειές τους στροβιλίζονται στα παιγνίδια και περιεργάζονται τα βαγόνια στο νέο στολίδι της πόλης, το Δημοτικό Πάρκο των Σιδηροδρόμων. Η κεντρική αγορά Καλαμάτας, η πρώτη Δημοτική επιχείρηση της χώρας, κάνει τον απολογισμό της ύστερα από μια ακόμη Σαββατιάτικη κοσμοσυρροή. Τα εργαστήρια τεχνών, το Ωδείο, το Θέατρο, η Σχολή Χορού, τα εικαστικά, υποδέχονται το ανθρώπινo πάθος για δημιουργία στα νεοκλασικά τους «παλατάκια». Οι τελευταίοι κολυμβητές του καλοκαιριού απολαμβάνουν το μπάνιο τους δίπλα στο λιμάνι, αφού τώρα ο βιολογικός καθαρισμός ξαναχάρισε την αμμουδιά και τη θάλασσα υπέρλαμπρη και πεντακάθαρη στους δημότες και τους επισκέπτες της πόλης.

Και ξαφνικά μέσα από αυτή την πανδαισία ξεπηδάει το κακό:

Καλαμάτα 13.09.1986, 20:20, απόβραδο. Ένας φοβερός βρυχηθμός σκίζει τα σπλάχνα της πόλης κι απλώνει παντού ερείπια, μπουχό και σκοτάδι. Ο Εγκέλαδος αφαιρεί 22 ζωές.

Δύο ημέρες αργότερα, στις 15 Σεπτέμβρη και ενώ η πόλη δεν έχει ακόμα συνέλθει από το σοκ, ισχυρός μετασεισμός 5,4 ρίχτερ αποτελειώνει ό,τι άφησε ο πρώτος. Οι δύο αυτοί σεισμοί (των οποίων το επίκεντρο ήταν σε απόσταση 14 και 11 χλμ αντίστοιχα) προξένησαν εκτεταμένες ζημιές στον οικιστικό ιστό της πόλης της Καλαμάτας, καθώς και στην κοινωνική και οικονομική ζωή της.  Για πολλές εβδομάδες κατόπιν η σεισμική δραστηριότητα είναι μεγάλη και συντηρεί την κατάσταση πανικού του πληθυσμού.

Τα πλήγματα του σεισμού είναι πιο ισχυρά στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης και στις περιοχές αυθαιρέτων κατοικιών.  Στο Ιστορικό Κέντρο το 71% των κτιρίων καταστράφηκαν ή έπαθαν σοβαρές βλάβες. Στο σύνολο της πόλης οι καθολικές βλάβες καλύπτουν το 22,3% των κτιρίων που κρίθηκαν κατεδαφιστέα, το 21,9% είχε σοβαρές βλάβες και  το 23,8% ελαφρές βλάβες.

Η οργάνωση και ο συντονισμός για την αντιμετώπιση των μετασεισμικών προβλημάτων υπήρξε άμεσος και εντυπωσιακός από τις πρώτες ώρες.  Το αρχηγείο «στήθηκε» στο λυόμενο Δημοτικό Αναψυκτήριο, απέναντι από το Δημαρχείο, για να οργανώσει από τις πρώτες κιόλας ώρες το έργο της διάσωσης των εγκλωβισμένων πολιτών (μόνο στην πολυκατοικία της οδού Αριστείδου είχαν εγκλωβιστεί 20 άτομα), τη μεταφορά των τραυματιών σε γειτονικά νοσοκομεία, καθώς και τη δημιουργία πολυϊατρείου  στο Κεντρικό Πάρκο Σιδηροδρόμων για τις πρώτες βοήθειες που περιελάμβανε και τμήμα ψυχολογικής υποστήριξης.

Παράλληλα, αντιμετωπίστηκε άμεσα η αποκατάσταση της λειτουργίας όλων των δικτύων (επικοινωνίες, ηλεκτροδότηση, ύδρευση, αποχέτευση) και οργανώθηκε από την επόμενη ημέρα δίκτυο τροφοδοσίας 50.000 πολιτών.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι για πρώτη φορά στην Ελλάδα οργανώθηκε ο μετασεισμικός σχεδιασμός σε τρεις φάσεις :

• την πρώτη φάση, όσο διαρκούν πραγματικά οι μετασεισμοί, η οποία ονομάσθηκε «η περίοδος των σκηνών»,
• τη δεύτερη φάση, όπου η ζωή της πόλης (οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική) μετακινήθηκε προσωρινά σε λυόμενους οικισμούς και ονομάσθηκε «η περίοδος των λυομένων» και
• τη τρίτη φάση της οριστικής αποκατάστασης –ανασυγκρότησης και ανάπτυξης της πόλης, που στηρίζεται στις τριεςπαρακάτω βασικές  αρχές:
• Απόλυτος σεβασμός στο Πολεοδομικό Σχέδιο.
• Διατήρηση της φυσιογνωμίας της πόλης με τη διάσωση του σπουδαίου μνημειακού της πλούτου.
• Εφαρμογή των ειδικών εδαφολογικών και γεωλογικών μελετών (μικροζωνικές μελέτες) στα νέα κτίρια της πόλης.

Ο Δήμος Καλαμάτας αυτοαναγορεύεται, χωρίς θεσμική πρόβλεψη, σε πρωταγωνιστή του σχεδιασμού και της εφαρμογής ενός πρωτοφανούς για τα ελληνικά δεδομένα σχεδίου για την ανασυγκρότηση της πόλης. Οι πρωτοβουλίες και ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Δήμου οδήγησαν τον τότε αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και Πρόεδροτης Ν.Δ. κ. Κ. Μητσοτάκη  να «καταγγείλει» ότι «η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει υποκαταστήσει το κράτος» για να απαντήσει ο Γιώργος Γεννηματάς «εμείς τέτοια Αυτοδιοίκηση θέλουμε». Οι σεισμοί της Καλαμάτας αποτελούν ίσως την πιο μεγάλη στιγμή της νεότερης ιστορίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην πατρίδα μας.

Η Καλαμάτα ξαναφτιάχτηκε καλύτερη μετά τους σεισμούς και κέρδισε μάλιστα 4 βραβεία από μεγάλους διεθνείς οργανισμούς για τον τρόπο ανασυγκρότησης και κυρίως για το σεβασμό στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη διάσωση των μνημείων  της πολιτιστικής κληρονομιάς της.

Πέρα από τους πολιτικούς και ιστορικούς λόγους που αναπτύχθηκαν όμως, αφανής πρωταγωνιστής ήταν ο πολεοδόμος Γρηγόρης Διαμαντόπουλος που προίκισε με την πολεοδομική του σκέψη τη Δημοτική Αρχή και εξόπλισε την πόλη με ένα σύγχρονο Πολεοδομικό Σχέδιο.

Θα πρέπει να αναρωτηθούμε ποια θα ήταν η τύχη της Καλαμάτας μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986, αν δεν ήταν θωρακισμένη πολεοδομικά:

·         Πού θα στήναμε τις δεκάδες χιλιάδες σκηνές των πρώτων ημερών και εβδομάδων (Α΄ φάση ανασυγκρότησης) χωρίς τους ελεύθερους χώρους με τους οποίους μας είχε προικίσει η εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου;

·         Πώς θα αναπτυσσόταν το πρόγραμμα χιλιάδων λυόμενων κατασκευών (Β΄ φάση ανασυγκρότησης) χωρίς να υποθηκεύεται το μέλλον της πόλης, αν δεν υπήρχαν οι υποδείξεις του πολεοδομικού σχεδίου για την τοποθέτηση των λυόμενων μαγαζιών και των λυόμενων σπιτιών;

·         Πώς θα εξασφαλίζαμε πάνω από 100 δισεκατομμύρια δρχ. για τη χρηματοδότηση της ανασυγκρότησης (Γ΄ φάση ανασυγκρότησης) από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΟΚ τότε) και το Ταμείο Ανασυγκρότησης του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΤΑΣΕ), χωρίς τεκμηριωμένες προτάσεις για το μέλλον της πόλης που μόνο το πολεοδομικό σχέδιο μπορούσε να μας προσφέρει;

·         Πώς θα έχτιζαν οι πολίτες τα σπίτια τους στις περιοχές επέκτασης του σχεδίου, που κάλυπταν 6000 στρέμματα, δηλαδή τα 2/3 της πολεοδόμησης της πόλης, αν δεν είχε ολοκληρωθεί το Σχέδιο Πόλης;

·         Πώς θα προωθούσε ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (Ο.Ε.Κ.) τα στεγαστικά του προγράμματα για εκατοντάδες σεισμόπληκτες οικογένειες εργαζομένων και συνταξιούχων της Καλαμάτας χωρίς την πρόνοια του σχεδίου να εντάξει τα προγράμματα αυτά στον οικιστικό ιστό της πόλης με τον απαραίτητο κοινωνικό εξοπλισμό;

·         Πώς θα σώζαμε τον υπέροχο μνημειακό πλούτο της πόλης (ιστορικό κέντρο – 250 νεοκλασσικά – πλήθος βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων με πρώτους τους Αγίους Αποστόλους) χωρίς να υπάρχει λεπτομερής καταγραφή, μελέτη και πολιτική βούληση για να τα ξαναφτιάξουμε;

·         Πώς θα χτίζονταν τα δεκάδες νέα σχολικά συγκροτήματα, αν δεν προέβλεπε το πολεοδομικό σχέδιο, πού ακριβώς πρέπει να χτιστούν;

Από τα παραπάνω βγαίνει αβίαστα ένα σημαντικό συμπέρασμα:

Από τους σεισμούς της Καλαμάτας και μετά άλλαξε η μετασεισμική πολιτική της χώρας μας. Μετακινήθηκε το κέντρο της μετασεισμικής ανασυγκρότησης από τα κτίρια στον άνθρωπο.

Μέχρι τους σεισμούς της Καλαμάτας η Πολιτεία αντιμετώπιζε τους σεισμούς σχεδόν αποκλειστικά με τα σεισμοδάνεια και την ανασυγκρότηση του οικιστικού πλούτου.

Από την Καλαμάτα και μετά αναπτύχθηκε μια άλλη φιλοσοφία που είχε ως επίκεντρο τον άνθρωπο-σεισμόπληκτο κι όχι το σεισμόπληκτο σπίτι. Δηλαδή, δόθηκε μεγαλύτερο βάρος σε όλες τις ανθρώπινες ανάγκες που προκύπτουν μετά το σεισμό (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, κ.ο.κ.) με ανάπτυξη αντιστοίχων προγραμμάτων.

Έτσι λοιπόν για πρώτη φορά στην Ελλάδα αναδείχθηκε και πρωταγωνίστησε η πολεοδομική ανασυγκρότηση της πόλης μετά το σεισμό.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της ουσιαστικής αποκέντρωσης με Αυτοδιοίκηση που όχι μόνο προωθεί αποτελεσματικά τις τοπικές υποθέσεις και δίνει πραγματικό πολιτικό οξυγόνο στους πολίτες με την ουσιαστική συμμετοχή τους, αλλά διατυπώνει και εφαρμόζει προτάσεις και σχέδια εθνικής εμβέλειας παρασύροντας συνολικά το πολιτικό σύστημα σε ανώτερη ποιότητα στη λειτουργία του.

Αυτό ήταν το στίγμα της Αυτοδιοικητικής Καλαμάτας  της Δεκαετίας του 1980. Μας έδειξε τι μπορούμε να κάνουμε με ουσιαστική αποκέντρωση και αυτοδιοίκηση. Ταυτόχρονα όμως μας άφησε σήμερα μια  πικρή γεύση, αφού δεν υπήρξε ανάλογη συνέχεια και το ελληνικό κράτος παραπαίει πνιγμένο μέσα στις μικροπολιτικές και πελατειακές του  μικρότητες.

Η Κασσιανή Μπένου στην "Ε": "Υπάρχουν πολλά διαμάντια στο πολιτιστικό παρελθόν της Καλαμάτας"
  

"Απόσταση", συμμετοχή και αποτύπωμα συνεργατικών και εθελοντικών εγχειρημάτων "
  

Αναγόρευση του Σταύρου Μπένου ως Επίτιμου Διδάκτορα του Hellenic American University
  

Ο Σταύρος Μπένος αφηγείται το ταξίδι του Διαζώματος μέχρι σήμερα
  

Ομιλία του κ. Σταύρου Μπένου, προέδρου του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ» στα Πανεπιστημιακά Σεμινάρια, με θέμα: «Πολιτικός Λόγος»
  

Oμιλία Σταύρου Μπένου TEDx Academy 2016
  

Παρουσίαση της έκδοσης «Επίλογος» του 2015
  

Ο Σταύρος Μπένος στα «Φώτα της πόλης»
  

Τηλεφωνική Συνέντευξη του Σταύρου Μπένου στο ΒΗΜΑ FM 99,5
  

Μαχόμενη πολεοδομία για την ανάπτυξη της πόλης
  

  
Με τους πολίτες ψηλά